utwor-prawo-autorskie-blog-radca-prawny-cydejko
Prawo autorskie,  Twórca internetowy

Utwór w prawie autorskim

Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór – wytwór niematerialny spełniający określone przez prawo kryteria. Osobę, która stworzyła utwór nazywamy twórcą.

Utwór w prawie autorskim

Utwór – każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ust. 1 PrAut.).

Wytwór niematerialny, aby został uznany za utwór w rozumieniu prawa autorskiego, a tym samym objętych ochroną wynikającą z prawa autorskiego, musi spełnić następujące kryteria:

1. efekt działania człowieka

Wyłącznie człowiek może stworzyć utwór. Jest związane z pozostałymi przesłanki uznania wytworu za utwór, o których poniżej.

Niezależnie od tego, w prawniczym świecie głośny był przypadek, w którym dyskutowano, czy utwór może być dziełem … makaka.

Więcej przeczytasz o tym we wpisie pt. Czy makak może być twórcą?

2. wyrażony w jakiejś postaci

Dzieło dla objęcia go ochroną prawną musi być uzewnętrznione. Inna osoba musi mieć możliwość zapoznania się z tym utworem.

Utrwalenie to nie musi być w postaci trwałej np. improwizacja czy ustne wyrażenie ani w postaci ukończony, np. szkic.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej, przeczytaj wpis pt. „Czy Twój pomysł jest chroniony przez prawo autorskie?„.

3. efekt działalności twórczej (oryginalny)

Utwór musi być oryginalny, a zatem nie może być  w szczególności efektem naśladownictwa czy przeróbką. Na kwestię oryginalności możemy spojrzeć z dwóch stron. Chodzi o spojrzenie subiektywne i obiektywne.

Według zwolenników poglądu subiektywnego wystarczy, aby utwór był oryginalny tylko dla jego twórcy. Nie musi być od niepowtarzalny w ogóle (w kontekście innych tego typu utworów).

Podejście obiektywne wymaga, aby dane dzieło miało charakter odróżniający od wszystkich dotychczas znanych utworów.

Z własnych obserwacji możesz zauważyć, że niektóre dzieła mają zazwyczaj tzw. wysoki stopień twórczości. Może być tak w przypadku powieści czy obrazów. Przyjmuje się wtedy, że dla uznania ich za utwór wystarczy podejście subiektywne.

Możesz jednak spotkać się z utworami, których stopień twórczości jest niższy, np. jakieś wytwory techniczne czy użytkowe jak regulaminy czy mapy. W takim przypadku należy kierować się koncepcją obiektywną.

4. indywidualny charakter

O indywidualnym charakterze wytworu można mówić wtedy, gdy posiada ono jakieś piętno jego twórcy.  Dzięki temu jest ono niepowtarzane i nie jest prawdopodobne, aby takie samo dzieło powstało wcześniej lub później.


Przykłady utworów
 

Prawo autorskie wskazuje, że utworem mogą być utwory literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, programy komputerowe, plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, muzyczne, słowno-muzyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne, pantomimiczne, audiowizualne (w tym filmowe).

Powyższe wyliczenie nie oznacza jednak, że wymienione dzieło zawsze będzie on utworem w rozumieniu prawa autorskiego. Musi on bowiem stanowić przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Dylematy te widoczne są szczególnie w przypadku fotografii, o czym przy okazji kolejnych wpisów.


Rodzaje utworów

W praktyce możemy mieć do czynienia z różnymi rodzajami utworów. W praktyce najważniejszymi są:

  • utwór samoistny (pierwotny)
  • opracowanie cudzego utworu (utwór zależny)
  • utwór inspirowany

Utwór samoistny, to utwór w pełni oryginalny. Takie dzieło nie jest w żaden sposób powiązane z innymi utworami. Jego twórca działał niezależnie od innych wytworów kultury.

Opracowaniem cudzego utworu, czyli utworem zależnym, jest w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja.

Utworem inspirowanym z kolei jest utwór powstały pod wpływem emocjonalnego odbioru innego dzieła. Więcej o utworze inspirowanym możesz przeczytać we wpisie pt. „Utwór inspirowany, czyli efekt natchnienia”.


Co nigdy nie będzie utworem?

Prawo autorskie przewiduje pewne wyłączenia wskazując, które wytwory nie będą objęte ochroną prawno-autorską.

Ochroną prawa autorskiego nie są objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne (art. 2 [1] ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne).

Wyłączenie to wynika z faktu, iż prawo autorskie chroni przede wszystkim sposób wyrażenia. Więcej na ten temat, a także o ochronie prawnej pomysłu, możesz przeczytać we wpisie pt. „Czy pomysł jest chroniony przez prawo autorskie”.

Prawo autorskie wskazuje również wytwory, które nie mogą być przedmiotem prawa autorskiego, tj.

  • akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
  • urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
  • opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
  • proste informacje prasowe (art. 4 ustawy prawo autorskie)

Oznacza to, że przytoczone twory nie będą mogły być uznane za utwór nawet wtedy, gdyby spełniały cechy właściwe dla utworu omówione wyżej.


Podsumowanie

Zagadnienie przedmiotu prawa autorskiego jest kwestią problematyczną. Wynika to z faktu istnienia dużej różnorodności wytworów, które mogą stanowić przedmiot prawa autorskiego. Ponadto kryteria uzależniające zaklasyfikowanie danego wytworu jako utwór są pojęciami nieostrymi, nieprecyzyjnymi, bywającymi różnie interpretowanymi [2]. Z tego też powodu, każdy przypadek zetknięcia się z wytworem niematerialnym wymaga indywidualnego podejścia i starannej oceny czy w danej sprawie mamy do czynienia z utworem w rozumieniu prawa autorskiego. Nieocenioną pomocą jest również dorobek orzecznictwa, w którym można znaleźć rozstrzygnięcia dotyczące rozmaitych wytworów niematerialnych wraz z analizą czy i dlaczego stanowią one utwory w rozumieniu prawa autorskiego.

Mieliście kiedyś do czynienia z jakimś wytworem, który sprawił Wam problem i nie byliście pewni czy jest to utwór?

Może zainteresuje Cię również:
Twórca czyli kto?

__________

[2] J. Barta (red.), R. Markiewicz (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2011.

***

Photo by Álvaro Serrano on Unsplash

2 komentarze

  • Lucy

    Bardzo ciekawy artykuł, dużo się z niego dowiedziałam na temat utworów. Czy autorski kurs online można uznać za utwór i w związku z tym zastosować prawo cytatu?

  • Patrycja Cydejko-Stachowiak

    Dziękuję za komentarz. Wszystko zależy od spełnienia przesłanek, o których mowa w artykule. Trzeba zatem indywidulanie przeanalizować kurs i jego elementy. W znakomitej większości przypadków prawdopodobnie taki kurs online będzie można uznać za utwór.