Naruszenie praw autorskich

Naruszenie praw autorskich to każde wykorzystanie utworu bez zgody twórcy lub z przekroczeniem dozwolonego użytku. Jeżeli jesteś twórcą, to sprawdź jakie roszczenia przysługują Ci wobec osoby naruszającej.

Korzystanie z utworu

Wszystkie prawa do utworu – autorskie prawa osobiste i majątkowe – przysługują jego twórcy. Ma on zatem monopol na używanie utworu, a także na czerpani z niego zysku. Inne osoby mogą korzystać z utworu wyłącznie w przypadku uzyskania zgody twórcy – w postaci licencji, w tym również na podstawie licencji Creative Commons.

Ponadto prawo autorskie przewiduje tzw. dozwolony żytek, czyli sytuacje, w których pod pewnymi warunkami możliwe jest korzystanie z utworu innej osoby bez zgody jego twórcy.

Do takich wyjątków należy m.in.

prawo cytatu
dozwolony użytek osobisty
prawo przedruku

Istnieje wiele sposobów, dzięki którym jest możliwe korzystanie z utworów innych osób. Mimo to nadal często zdarzają się naruszenia praw autorskich. W takiej sytuacji przepisy przyznają twórcy wiele możliwych roszczeń. Ich katalog jest bardzo zróżnicowany i obszerny. Poniżej omówię tylko kilka najważniejszych z nich.

Roszczenia twórcy

Do najpopularniejszych roszczeń w przypadku naruszenia praw autorskich należy roszczenie o:

zaniechanie naruszenia
usunięcie skutków naruszenia
publikacja oświadczenia o odpowiedniej treści i formie
roszczenia majątkowe związane z możliwością uzyskania rekompensaty finansowej

Powyższe roszczenia przysługują niezależnie od tego czy naruszono autorskie prawa majątkowe czy osobiste autora. Pamiętaj jednak proszę, że nie jest to wyczerpujący katalog możliwych żądań twórcy.

Warto też wskazać, że twórca nie jest ograniczony w żaden sposób, jeżeli chodzi o ilość żądań. Roszczenia twórcy kumulują się. Może on zatem wystąpić z taką ilością roszczeń, którą uzna za uzasadnioną w danej sytuacji.

Zaniechanie naruszenia praw autorskich

Twórca może żądać zaniechania naruszenia praw autorskich nie tylko wtedy, gdy do naruszenia jego praw już doszło. Ale również wtedy, gdy dopiero taka możliwość naruszenia istnieje. Jego celem jest uniemożliwienie powstania sytuacji, gdy prawa twórcy zostaną naruszone albo przerwanie istniejącego naruszenia.

Roszczenie o zaniechanie może być stosowane w sytuacji, gdy na przykład twórca poweźmie informację o tym, że jego praca będzie opisana jego imieniem i nazwiskiem, podczas gdy zastrzegł on swoją anonimowość. Albo, gdy twórca dowie się, że inna osoba planuje wykorzystać utwór twórcy, nie posiadając jednak odpowiednich praw do takiego działania.

Są to jak najbardziej sytuacje, gdzie twórca powinien mieć możliwość przeciwstawiania się już potencjalnemu naruszeniu.

Usunięcie skutków naruszenia praw autorskich

Wystąpienie z roszczeniem o usunięcie skutków naruszenia praw autorskich jest możliwe wtedy, gdy do naruszenia już doszło. Działania mające na celu usunięcie skutków naruszenia mogą mieć różną formę, a także różny czas trwania. Zależeć będą one od sposobu, w jaki doszło do naruszenia praw autorskich.

Twórca ma tutaj pole do popisu, natomiast będzie musiał on wykazać, że celem żądanego działania jest usunięcie skutków naruszenia.

Przykładem takiego działania może być na przykład żądanie zniszczenia danego wytworu (na przykład książki, która okazała się plagiatem) czy żądanie usunięcia treści ze strony internetowej (na przykład zdjęć, które powstały z naruszeniem praw autorskich, a są prezentowane w internetowym portfolio).

Nie ma zamkniętego katalogu tego rodzaju działań. Najważniejszy jest bowiem skutek, jaki mają pomóc osiągnąć twórcy, tj. usunięcie skutków naruszenia praw autorskich.

Publikacja oświadczenia

Roszczeniem, które często wykorzystują twórcy, jest żądanie złożenie oświadczenia o określonej treści i formie. Oświadczenie to może przybrać postać przeprosin twórcy przez osobę naruszającą za określone działania.

Twórca musi określić treść takiego oświadczenia, a także wskazać i uzasadnić sposób jego publikacji.

Dzięki takiej publikacji istnieje możliwość, że informacja o naruszeniu dotrze do szerszego grona odbiorców. Co często samo w sobie jest już dla osoby naruszającą znaczną uciążliwością. Dla twórcy zaś jest źródłem uzyskania satysfakcji, obok roszczenia pieniężnego.

Roszczenia majątkowe

Twórcy mogą przysługiwać również tzw. roszczenia majątkowe. Są związane z możliwością uzyskania przez twórcę rekompensaty pieniężnej od osoby naruszającej prawa autora.

Roszczenie majątkowe może przyjąć postać żądania o:

naprawienie powstałej szkody – w tym celu twórca musi wykazać jaką szkodę poniósł wskutek działania osoby naruszającej, w jakiej wysokości, a także wykazać, że pomiędzy tym działaniem a szkodą jest związek przyczynowy. A zatem że to właśnie działanie naruszającego spowodowało powstanie tej konkretnej szkody.
zapłatę sumy odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu. Oznacza to, że twórca może żądać zapłaty dwa razy tyle, ile otrzymałby np. w przypadku, gdybyś zwrócił się do niego o udzielenie licencji na wykorzystanie utworu w danym celu czy przez dany czas. W tej sytuacji twórca musi wykazać jedynie fakt naruszenia praw autorskich oraz uzasadnić wysokość zastosowanego stosownego wynagrodzenia.
wydanie uzyskanych korzyści – twórca może domagać się od naruszyciela przekazania mu sumy pieniężnej, którą osób naruszająca uzyskała wskutek dokonanego naruszenia.

Warto wiedzieć, że możliwość dochodzenia wielokrotności stosownego wynagrodzenia była przedmiotem głośnych rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego. Do 2015 roku możliwe było dochodzenie przez twórcę również trzykrotności stosownego wynagrodzenia, jeżeli naruszenie było zawinione. 23 czerwca 2015 roku TK uznał jednak, że możliwość żądania trzykrotności stosownego wynagrodzenia jest niezgodna z Konstytucją. Na skutek wyroku środowisko prawnicze zastanawiało się co zatem z możliwością żądania dwukrotności stosownego wynagrodzenia. W tym przypadku jednak TK 5 listopada 2019 roku uznał to rozwiązanie za dopuszczalne.

Jeżeli dojdzie do naruszenia autorskich praw osobistych, twórca może domagać się zapłaty, pod warunkiem, że naruszenie było zawinione. Zapłata taka może przybrać formę zadośćuczynienia za doznaną przez twórcę krzywdy lub zapłaty określonej kwoty na wskazany przez twórcę cel społeczny.

Odpowiedzialność karna za naruszenie praw autorskich

Prawo autorskie przewiduje również odpowiedzialność karną za naruszenie praw autorskich. Odpowiedzialność ta jest przy tym niezależna od odpowiedzialności cywilnej. Osoba naruszająca może ponieść zatem zarówno odpowiedzialność karną, jak i odpowiedzialność cywilną wobec twórcy.

Odpowiedzialność karna może powstać między innymi w sytuacji:

plagiatu, a zatem gdy osoba niebędąca twórcą przypisze sobie autorstwo danego utworu;
rozpowszechnia utworu bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy,
czy rozpowszechniania utworu bez odpowiedniego zezwolenia lub wbrew jego warunkom.

Warunkiem odpowiedzialności karnej jest dokonane działania zabronionego umyślnie. A zatem gdy osoba naruszająca ma zamiar popełnić czyn zabroniony na gruncie prawa autorskiego.

Dokonanie naruszenia praw autorskich objętych odpowiedzialnością karną, może skutkować nałożeniem grzywny na osobę naruszającą, ograniczeniem wolności, a także karą pozbawienia wolności (nawet do 5 lat). Konsekwencje dla naruszającego mogą być zatem znaczne.

Naruszenie praw autorskich – podsumowanie

Roszczenia, które opisałam, nie wyczerpują wszystkich przewidzianych prawem. Warto jednak, abyś miał_a ich świadomość. Zarówno jako twórca, abyś wiedział_a, że prawo autorskie nie zostawia Cię samej_samemu i warto dochodzić ochrony swoich praw. A także jako osoba korzystająca z twórczości innych osób. Mając świadomość możliwych konsekwencji, będziemy staranniej i uważniej podchodzić do praw autorskich, aby nie narazić się na nieprzyjemności z nimi związane.