TK zdecyduje co z dwukrotnością za naruszenie praw autorskich - Twórca w prawie

Trybunał Konstytucyjny zbada czy możliwość domagania się przez uprawnionego dwukrotności stosownego wynagrodzenia za naruszenie przysługujących mu autorskich praw majątkowych jest zgodna z Konstytucją.

Roszczenia twórcy

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim oraz prawach pokrewnych („Prawo autorskie”) przewiduje szereg środków prawnych przysługujących uprawnionemu (m.in. twórcy) do ochrony swoich praw. Zgodnie z art. 79 ust. 1 i 2 ustawy

Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:

1) zaniechania naruszania;

2) usunięcia skutków naruszenia;

3) naprawienia wyrządzonej szkody:

a) na zasadach ogólnych albo

b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;

4) wydania uzyskanych korzyści.

2. Niezależnie od roszczeń, określonych w ust. 1, uprawniony może się domagać jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.

Najwięcej wątpliwości powstaje w związku z możliwością żądania przez uprawnionego wielokrotności stosownego wynagrodzenia przewidzianego w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b Prawa autorskiego. Powodem istnienia kontrowersji jest przede wszystkim cel prawa cywilnego, jakim powinno być naprawienie szkody, a nie zaś represjonowanie sprawcy, jak to ma miejsce w prawie karnym.

Odszkodowanie jako wielokrotność stosownego wynagrodzenia

W 2014 roku wpłynęła do Trybunału Konstytucyjnego skarga konstytucyjna o zbadanie zgodności przepisu art. 79 ust 1 pkt 3 lit b) Prawa autorskiego w zakresie, w jakim nakłada on obowiązek zapłaty trzykrotności stosownego wynagrodzenia na rzecz podmiotu uprawnionego w przypadku zawinionego naruszenia autorskich praw majątkowych z Konstytucją. W dniu 23 czerwca 2015 r. TK wydał wyrok w sprawie o sygn. akt SK 32/14, w którym uznał, że ustawodawca kierując się potrzebą ochrony twórców, wkroczył zbyt głęboko w wolność majątkową podmiotów naruszających w sposób zawiniony autorskie prawa majątkowe.

TK wyjaśnił, że

specyfika praw autorskich (ich niepowtarzalność, dostępność dla nieograniczonego kręgu osób, zwykle także możliwość nieskończonego powielania) przekłada się na potencjalną łatwość w ich naruszaniu, a zarazem rzutuje na trudność przy wykazywaniu przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej. Z tego względu prawodawca jest uprawniony do konstruowania takich roszczeń odszkodowawczych, które byłyby oparte na opłatach ryczałtowych i nie wymagałyby dokładnego ustalania wysokości rzeczywistej szkody. Co więcej, ustawodawca może wprowadzić w tym zakresie rozwiązania, przy stosowaniu których wysokość roszczenia opartego na opłacie ryczałtowej będzie przewyższać wysokość poniesionej szkody.

Jednocześnie zwrócił uwagę, że:

niedopuszczalne jest, by uprawniony z tytułu autorskich praw majątkowych uzyskiwał możliwość dochodzenia takiego roszczenia odszkodowawczego, które całkowicie odrywałoby się od wielkości poniesionej przez niego szkody i stanowiło jej wielokrotność. Wprowadzanie do roszczenia odszkodowawczego elementów ryczałtowości nie może prowadzić do całkowitego zagubienia proporcji pomiędzy wielkością poniesionej szkody a tymże odszkodowaniem.

Z tego też względu TK orzekł, że możliwość żądania przez uprawnionego od naruszyciela odszkodowania w wysokości trzykrotności stosownego odszkodowania w przypadku zawinionego naruszenia praw autorskich jest niezgodny z Konstytucją. Przepis w ww. zakresie utracił moc.

Kontrowersyjna dwukrotność

Jeszcze przed wydaniem wyroku przez TK z dnia 23.06.2015 roku, Sąd Najwyższy w postępowaniu Stowarzyszenie „Oławska Telewizja Kablowa” w Oławie przeciwko Stowarzyszeniu Filmowców Polskich w Warszawie w sprawie o naruszenie praw własności intelektualnej, złożył wniosek o rozstrzygnięcie przez Trybunału Sprawiedliwości UE czy zgodnie z prawem unijnym możliwe jest dochodzenie odszkodowania w wysokości dwukrotności stosownego wynagrodzenia na naruszenie autorskich praw majątkowych.

W toku postępowania swoją opinię wydała Eleanor Sharpston, rzecznik generalny TSUE, która wskazała na niezgodność polskiej regulacji w zakresie możliwości żądania odszkodowania za naruszenie autorskich praw majątkowych w wysokości wielokrotności stosownego wynagrodzenia z prawem unijnym. Krytyce został poddany jednak wyłącznie automatyzm w zasądzaniu takiego odszkodowania, polegający na braku konieczności wykazywania przez uprawnionego powstałej szkody oraz braku możliwości miarkowania kwoty odszkodowania ze względu na okoliczności sprawy. Zdaniem Rzecznika uprawniony powinien wykazać, że dochodzona dwukrotność stosownego wynagrodzenia odpowiada wartości poniesionej przez niego szkody.

TSUE w wyroku w sprawie C‑367/15 z dnia 23 stycznia 2017 r., pomimo opinii Rzecznika Generalnego, zajął stanowisko, że polska regulacja zawarta w art. 79 ust. 1 pkt. 3 lit. b Prawa autorskiego nie jest sprzeczna z przepisami unijnymi tj. dyrektywą 2004/48/WE.

Zdaniem TSUE:

1. dyrektywa 2004/48/WE wprowadza jedynie minimalne standardy ochrony dotyczące poszanowania praw własności intelektualnej i nie zakazuje państwom członkowskim ustanowienia środków umożliwiających silniejszą ochronę (motyw 23 rozstrzygnięcia);

2. fakt, że dyrektywa 2004/48 nie przewiduje obowiązku zastosowania przez państwa członkowskie tak zwanych odszkodowań „o charakterze kary”, nie może być interpretowany jako zakaz wprowadzenia tego rodzaju środka (motyw 28 rozstrzygnięcia).

Ponadto

artykuł 13 ust. 1 akapit drugi lit. b) dyrektywy 2004/48 należy zatem interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, takiemu jak to będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, przewidującemu, że uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności hipotetycznej opłaty licencyjnej. Tej wykładni nie może, po pierwsze, podważyć fakt, że odszkodowanie obliczone na podstawie dwukrotności hipotetycznej opłaty licencyjnej nie jest dokładnie proporcjonalne do rzeczywiście poniesionej przez poszkodowaną stronę szkody. Taka cecha jest bowiem nieodłącznym aspektem każdego odszkodowania ryczałtowego, na wzór tego które jest przewidziane wyraźnie w art. 13 ust. 1 akapit drugi lit. b) dyrektywy 2004/48 (motyw 25 i 26 rozstrzygnięcia).

Tym samym w ocenie TSUE uprawnieni mogą dochodzić zapłaty odszkodowania w wysokości dwukrotności stosownego wynagrodzenia w przypadku naruszenia przysługujących im autorskich praw majątkowych.

Dwukrotność pod lupą Trybunału Konstytucyjnego

W ostatnim czasie do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęła kolejna skarga konstytucyjna, tym razem o zbadanie zgodności art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim oraz prawach pokrewnych, w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2015 r. z Konstytucją (sprawa SK 26/18). Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny zbada czy podstawa do domagania się przez uprawnionego naprawienia szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, jest zgodna z Konstytucją.

Warto wskazać, że już w 2016 roku wpłynęło do TK pytanie prawne Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie m.in. o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisu przewidującego możliwość żądania dwukrotności wynagrodzenia. Postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2017 r. postępowanie w sprawie o sygn. akt P 12/16 zostało umorzone na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (z uwagi na cofnięcie pytania prawnego).

Oznacza to, że przed nami drugie podejście do rozstrzygnięcia kwestii w zakresie dopuszczalności żądania przez uprawnionego odszkodowania w wysokości dwukrotności stosownego wynagrodzenia w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych.

Aktualizacja 5.11.2019

5 listopada 2019 roku Trybunał wydał wyrok, zgodnie z którym żądanie przez twórcę, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, od naruszyciela, sumy pieniężnej odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, jest zgodne z Konstytucją.

*****

Photo by Bill Oxford on Unsplash