Czym są autorskie prawa osobiste?

Stworzyłeś utwór i stałeś się twórcą. To jednak dopiero początek Twojej drogi z prawem autorskim. Z mocy prawa nabywasz szereg praw do dzieła, z których możesz teraz korzystać. Prawo autorskie dzieli je na dwa niezależne od siebie rodzaje, tj. autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. W poniższym wpisie wyjaśnię Ci czym są autorskie prawa osobiste.

Więź twórcy z utworem

autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem.

art. 16 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Więź twórcy z utworem jest rozumiana jako emocjonalny związek autora z jego dziełem.

(…) oznacza całość niemajątkowych wartości dla twórcy (…) ze względu na utwór. Polegają one albo na wyobrażeniu odbiorców na podstawie utworu o autorze, albo na przekonaniu twórcy o sobie ze względu na dany utwór.

J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2016, s. 127.

Przedmiot ochrony autorskich praw osobistych wpływa bezpośrednio na charakter tych praw. Skoro chronią one więź twórcy z utworem, to mogą przysługiwać tylko osobie fizycznej. W przypadku utworu współautorskiego, prawa te posiada każdy z twórców utworu niezależnie od siebie.

Autorskie prawa osobiste przysługują od chwili ustalenia utworu i są nieograniczone w czasie.

Twórca nie może zrzec się autorskich prawa osobistych oraz są one niezbywalne, w przeciwieństwie do autorskich praw majątkowych.

Jednocześnie w umowach prawnoautorskich istnieje możliwość zobowiązania się twórcy do niewykonywania przysługujących mu autorskich praw osobistych (wszystkich lub wskazanych). Jednocześnie twórca w takiej umowie upoważnia druga stronę do ich wykonywania w imieniu twórcy, np. do decydowania kiedy utwór zostanie udostępniony.  

Autorskie prawa osobiste

Prawo autorskie przewiduje otwarty katalog praw osobistych twórcy, które mają chronić więź twórcy z utworem. Należą do nich:

1. Prawo do autorstwa utworu

Jest to najważniejsze autorskie prawo osobiste twórcy, ponieważ oznacza, że twórca ma prawo do bycia autorem danego dzieła (tzw. „ojcostwo utworu”).

Naruszenie prawa do autorstwa najczęściej następuje w postaci plagiatu lub mylnego oznaczenia twórcy utworu.

2. Prawo do oznaczenia utworu

Twórca może decydować o tym, w jaki sposób chce oznaczać swoje utwory tj. imieniem i nazwiskiem, inicjałami lub pseudonimem. Może również udostępnić utwór anonimowo.

3. Prawo do nienaruszalności treści i formy utworu

Prawo to jest określane jako prawo do integralności utworu i oznacza, że bez zgody twórcy, nie można wprowadzać zmian w utworze. Chodzi tu jednak takie zmiany, które mogłyby naruszyć więź twórcy z utworem.

4. Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu

Osoby trzecie nie mogą wykorzystywać utworu w taki sposób, który zaprzecza intencji towarzyszącej twórcy przy jego tworzeniu czy też poglądów i wartości, które reprezentuje utwór.

5. Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności

Twórca jest uprawniony do tego, aby zdecydować kiedy ma zostać po raz pierwszy udostępniony utwór, a także przez kogo ma zostać udostępniony i w jakich okolicznościach. Prawo to wynika z przyjęcia, że to twórca wie, kiedy utwór można uznać za skończony lub możliwa jest jego publiczna prezentacja.

6. Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z dzieła

Prawo to pozwala twórcy nadzorować, w jaki sposób jest wykorzystywany utwór. Dzięki temu twórca ma możliwość otrzymania informacji o dalszych losach utworu. Pozwala również twórcy zweryfikować czy inne jego autorskie prawa osobiste są respektowane.

Spór o naruszenie autorskich praw osobistych

W przypadku sporu o naruszenie autorskich praw osobistych trzeba wykazać dwie okoliczności. Musisz udowodnić, że dane działanie naruszyło przysługujące Ci autorskie prawo osobiste, a także doszło do naruszenia lub zerwania Twojej więzi z utworem.  

Nie ma jednak uniwersalnych zasad pozwalających ustalić, że doszło do naruszenia tej więzi w jakimś konkretnym stopniu przez konkretne działanie. Każda taka sytuacja wymaga indywidualnego przeanalizowania.

Jeżeli ten wpis był dla Ciebie przydatny, udostępnij go dalej.

****
Photo by Luca Onniboni on Unsplash