Autorskie prawa majątkowe - Twórca w prawie

Jeżeli jesteś artystą lub twórcą powinieneś szczególną uwagę zwrócić na przysługujące Ci autorskie prawa majątkowe. To dzięki nim masz monopol na korzystanie ze swoich utworów. Obejmują one także kwestie ekonomiczne. Autorskie prawa majątkowe zasługują na Twoją uwagę również, gdy nabywasz od twórcy utwór w ramach umowy i chciałbyś móc swobodnie nim dysponować. W poniższym wpisie dowiesz się czym są autorskie prawa majątkowe, jakie prawa obejmują, a także jakie są różnice pomiędzy nimi a autorskimi prawami osobistymi.

Cechy autorskich prawa majątkowych

Często spotykam się z pytaniem, czy umieszczenie noty copyright np. w ebooku zapewnia ochronę autorskich praw majątkowych. Autorskie prawa majątkowe, podobnie jak autorskie prawa osobiste, przysługują twórcy z mocy prawa od chwili ustalenia utworu. Wystarczające jest zatem samo stworzenie utworu dla powstania ochrony. Nie jest konieczne wiec zamieszczenie noty copyright lub jakakolwiek rejestracja utworu w odpowiednim urzędzie. Taki obowiązek istnieje jednak przy np. znakach towarowych lub wynalazkach.

Są to również prawa o charakterze bezwzględnym, a więc są skuteczne wobec wszystkich i wszyscy muszą je respektować. W sytuacji, gdy ktoś chce skorzystać z utworu, musi uzyskać zgodę twórcy. Jednocześnie twórca ma prawo żądania od innych osób przestrzegania jego praw.

Autorskie prawa majątkowe przysługują twórcy, a w przypadku utworu współautorskiego przysługują współtwórcom wspólnie. Wyjątkiem jest utwór stworzony przez pracownika w ramach stosunku pracy. W tym przypadku autorskie prawa majątkowe przysługują pracodawcy, a zatem osobie innej niż twórca.

Prawa te podlegają dziedziczeniu. W odróżnieniu od autorskich praw osobistych, nie są związane nierozerwanie z osobą twórcy. Wobec tego mogą zostać zbyte przez twórcę, np. na podstawie umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych.

Przykłady autorskich praw majątkowych

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Powyższe oznacza, że na autorskie prawa majątkowe składają się prawo do:

korzystania z utworu,
wynagrodzenia,
rozporządzania utworem.

Prawo do korzystania z utworu

Prawo do korzystania z utworu powstaje z chwilą jego powstania. Twórca ma wyłączność na korzystanie z utworu. Korzystanie z utworu przez inne osoby wymaga uzyskania jego zgody (z uwzględnieniem ograniczeń monopolu twórcy wynikających z przepisów).

Dla uznania, że doszło do korzystania z utworu nie ma znaczenia czy nastąpiło ono w celu komercyjnym czy prywatnym.

Warto wskazać, że samo zapoznanie się z utworem przed odbiorcę nie oznacza korzystania z utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Możemy zatem przeczytać książkę czy posłuchać płyty bez konieczności zgody twórcy. Podobnie będzie w przypadku obejrzenia filmu w kinie, słuchania muzyki w restauracji czy oglądania obrazów w muzeum. W tym przypadku z utworu korzysta w rozumieniu prawa autorskiego odpowiednio kino, restauracja lub muzeum.

Sposoby korzystania utworów są określone w ustawie o prawie autorskim jako pola eksploatacji. Należą do nich w szczególności zwielokrotnianie utworu (np. sporządzanie jego egzemplarzy lub kopii) albo jego rozpowszechnianie.

Rozpowszechnianie zaś może mieć charakter trwały (w formie np. sprzedaży lub darowizny utworu, jego najem lub użyczenie) albo jednorazowy (np. publiczne wykonanie utworu w czasie koncertu, wystawienie obrazów w czasie wystawy, wyświetlenie filmu, czy retransmisje radiowe lub telewizyjne).

Prawo do wynagrodzenia

Podstawowym założeniem prawa autorskiego jest to, że twórcy należy się wynagrodzenie za korzystanie z jego utworów przez inne osoby. Prawo autorskie ma bowiem na celu ochronę interesów twórców i zapewnienia im możliwości zarabiania na swojej pracy.

Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.
Art. 43. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Wynagrodzenie twórcy powinno być ustalone z uwzględnieniem pól eksploatacji. Wpływ na jego wysokość powinny mieć zatem dopuszczalne sposoby wykorzystywania utworu, na jakie umówiły się strony.

Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.
Art. 45 ustawy o prawie autorskim i prawa pokrewnych

Wynagrodzenie przysługuje twórcy nie tylko na podstawie umowy. Obowiązek ten może wynikać bezpośrednio z ustawy prawo autorskie. Przykładem jest obowiązek uiszczania wynagrodzenia na rzecz twórcy przez biblioteki w związku z użyczaniem egzemplarzy rozpowszechnionych utworów, które znajdują się w ich zbiorach.

Elementem prawa do wynagrodzenia jest równie droit de suite. Jest to uprawnienie twórcy do żądania wynagrodzenia od podmiotów zajmujących się zawodowo odsprzedażą dzieł sztuki lub rękopisów utworów literackich i muzycznych. Wysokość wynagrodzenia jest określona procentowo w ustawie i uzależniona jest od ceny sprzedaży utworu. Instytucja droit de suite ma na celu rekompensowanie twórcom sytuacji, gdy ich dzieła z biegiem czasu zyskują na wartości.

Roszczenie to przysługuje również spadkobiercom twórcy.

Prawo do rozporządzania utworem

Jest to prawo twórcy do decydowania o umożliwieniu innym korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji (czyli w określony sposób). Będzie się ono przejawiać na przykład w zawieraniu umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umów licencji wyłącznej albo niewyłącznej.

O czasie trwania ochrony autorskich praw majątkowych przeczytasz w kolejnym wpisie.

******

Daj znać czy ten artykuł był dla Ciebie przydatny. Jeżeli tak to udostępnij go dalej ?

******

Photo by Micheile Henderson on Unsplash