Zmiany w KPC cz. 2 – organizacja postępowania, dowody oraz koszty sądowe

Listopad upłynął prawnikom pod znakiem szeregu szkoleń związanych z nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego, której znaczna część postanowień weszła w życie 7 listopada 2019 r. Wróciła ona nie tylko do idei odrębnych postępowań gospodarczych. Zakres zmian jest bardzo obszerny i w istotny sposób wpłyną one na sposób prowadzenia i rozpoznawania spraw cywilnych przez sądy w Polsce. W tym wpisie przedstawię najważniejsze zmiany wprowadzone nowelizacją z punktu widzenia twórcy, jako strony postępowania.

 

Nadużycie prawa procesowego

 

Jedną z ważniejszych zmian jest wprowadzenie klauzuli generalnej w art. 4[1] KPC, zgodnie z którą

Z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego).

 

Do działań stanowiących nadużycie prawa procesowego zaliczyć należy m.in. wniesienie pisma niebędącego pozwem, wniesienie pozwu oczywiście bezzasadnego, wnoszenie zażaleń dla zwłoki, wnoszenie kolejnych bezpodstawnych wniosków o wyłączenie sędziego opartych np. na tych samych lub ogólnikowych podstawach.

 

Sama zasada nie jest nowa, jednakże dopiero teraz została przez ustawodawcę wyrażona wprost w przepisach. Nowelizacja wprowadziła również sankcje za jej naruszenie. Jeżeli sąd stwierdzi nadużycie prawa procesowego przez stronę może m.in.:

1. Skazać ją na grzywnę;
2. Niezależnie od wyniku sprawy, odpowiednio do powstałej zwłoki w rozpoznaniu sprawy, obciążyć ją kosztami procesu w części większej niż wskazywałby na to wynik sprawy (np. pomimo wygrania sprawy strona będzie musiała zwrócić pozwanemu część lub całość kosztów procesu).

zaś na wniosek strony przeciwnej:
1. Przyznać od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego zwiększenia nakłady pracy na skutek nadużycia, nie więcej niż dwukrotnie;
2. Podwyższyć stopę odsetek zasądzonych od strony, za czas odpowiadający tej zwłoce.

 

Pozew według nowelizacji

 

Na mocy nowelizacji do postępowania cywilnego wprowadzone zostało pojęcie oczywistej bezzasadności pozwu. Z taką sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy już na pierwszy rzut oka dla prawnika widać, że powództwo nie może zostać uwzględnione (m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8.10.1984 r., II CZ 112/84). Ponadto jako oczywiście bezzasadny pozew może zostać uznany pozew pozorny, tzn. taki przez złożenie którego strona tak naprawdę nie zmierza do skorzystania z danej instytucji prawnej i uzyskania konkretnej ochrony swoich praw, a składa go dla innego celu.

 

Powód w pozwie może złożyć m.in. wniosek o zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów procesu. Koszty te obejmują m.in. opłatę sądową od pozwu, opłatę skarbową od pełnomocnictwa dla radcy prawnego lub adwokata, a także koszty zastępstwa procesowego dla pełnomocnika. Często również obejmuje wynagrodzenie biegłego, jeżeli był on powołany w sprawie, a także inne koszty poniesione przez strony w toku procesu. Zdarza się, że pomimo wyroku, pozwany zwleka z uiszczeniem tych kosztów. O ile zaś w przypadku opóźnienia w zapłacie należności głównej, powód mógł dochodzić zapłaty odsetek za opóźnienie, o tyle nie było takiej możliwości w przypadku do kosztów procesu. Na mocy nowelizacji będzie możliwe dochodzenie przez powoda zapłaty odsetek za opóźnienie w uiszczeniu kosztów sądowych. Składając pozew po dniu 7 listopada 2019 roku:

 

od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, w którym je zasądzono, do dni zapłaty (art. 98 § 11 KPC).

 

W nowelizacji określono też, że odsetek można domagać się od dnia poniesienia wydatku, jeżeli jest on „szczególnie wysoki”.

 

Warto również wspomnieć, że uchylono obowiązek składania pozwów na formularzach sądowych w określonych sprawach, w tym w postępowaniach uproszczonych (w sprawach o wartości przedmiotu sporu do 20.000 zł).

 

Istotne zmiany dotyczą również sposobu doręczenia pozwów. Jeżeli pozwany, pomimo dwukrotnego zawiadomienia (awizo) nie odebrał pozwu, przewodniczący poinformuje o tym powoda i zobowiąże go do doręczenia pozwu przez komornika (art. 1391 KPC). Oznacza to, że w przypadku doręczania pozwów nie będzie już miało zastosowanie domniemanie doręczenia. Intencją ustawodawcy było bowiem, aby pozwany mógł realnie podjąć obronę swoich praw.

 

Jeżeli jesteśmy pozwanym w sprawie, to warto zapamiętać, że nowelizacja wprowadziła obowiązek złożenia odpowiedzi na pozew.

 

Posiedzenia przygotowawcze i plan rozprawy

 

Całkowitą nowością w polskiej procedurze cywilnej jest wprowadzenie posiedzeń przygotowawczych, które to mają służyć rozwiązaniu sporu bez potrzeby prowadzenia dalszych posiedzeń, zwłaszcza rozprawy. Przewodniczący ustala ze stronami przedmiot sporu i wyjaśnia stanowiska stron, a także powinien nakłaniać strony do pojednania. Jeżeli zaś nie uda się rozwiązać sporu, to sporządzany jest plan rozprawy z udziałem stron.

Plan rozprawy będzie zawierał rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron. Uczestnictwo w posiedzeniu da nam możliwość wypowiedzenia się zarówno co do wnioskowanych przez nas dowodów, jak i dowodów zgłoszonych przez drugą stronę.

Ponadto

W miarę potrzeby plan rozprawy może zawierać:
1) Dokładne określenie przedmiotów żądań stron, w tym rozmiar dochodzonych świadczeń wraz z należnościami ubocznymi;
2) Dokładnie określone zarzuty, w tym formalne;
3) Ustalenie, które fakty i oceny prawne pozostają między stronami sporne;
4) Terminy posiedzeń i inne czynności w sprawie;
5) Kolejność i termin przeprowadzenia dowodów oraz roztrząsania wyników postępowania dowodowego;
6) Termin zamknięcia rozprawy lub ogłoszenia wyroku;
7) Rozstrzygnięcia innych zagadnień, o ile są niezbędne do prowadzenia postępowania. (art. 2059 § 2 KPC)

 

Plan rozprawy zastępuje zawiadomienie strony o terminach posiedzeń i innych czynnościach objętych planem. Oznacza to, że obowiązkiem strony będzie pilnowanie określonych terminów, ponieważ sąd nie będzie wysyłał kolejnych wezwań na posiedzenia.

Plan rozprawy wiąże również strony, które nie były obecne na posiedzeniu. Warto zatem brać w nich udział, aby mieć wpływ na przebieg dalszego postępowania. Co więcej, ustawa przewiduje rygor umorzenia postępowania w przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności powoda na posiedzeniu przygotowawczym. W tym zakresie przydatna może być możliwość złożenia wniosku o przeprowadzenie posiedzenia bez udziału powoda.

Przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego i sporządzenie planu rozprawy jest obligatoryjne. Jednakże przepisy pozwalają przewodniczącemu pominąć posiedzenie przygotowawcze i skierować sprawę od razu na rozprawę, jeżeli „przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego nie przyczyni się do sprawniejszego rozpoznania sprawy”.

 

Uzasadnienie wyroku i apelacja

 

Na mocy nowelizacji zmianie uległy zasady wnoszenia apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji, co może mieć istotne znaczenie, gdy strona uzyska niekorzystny dla siebie wyrok. Najważniejszą kwestią jest konieczność złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia sentencji wyroku lub jego doręczenia w określonych przypadkach. Wniosek podlega opłacie w wysokości 100 zł. W przypadku wniesienia środka zaskarżenia, kwotę tą zalicza się na poczet opłaty od apelacji.

We wniosku o sporządzenie uzasadnienia trzeba będzie również wskazywać, czy pisemne uzasadnienie ma dotyczyć całości wyroku czy jego części.

Na wniesienie apelacji strona ma dwa tygodnie od dnia doręczenia stronie wyroku z uzasadnieniem. Termin ten może zostać przedłużony do trzech tygodni, ale wyłącznie w sytuacji gdy sąd przedłużył termin sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku (termin na sporządzenie uzasadnienia wynosi 30 dni, ale może zostać przedłużony przez sąd o czas oznaczony).

 

Zmiany w kosztach sądowych

 

Przepisy budzące najwięcej kontrowersji w środowisku prawniczym dotyczyły zmian w zakresie kosztów sądowych w sprawach cywilnych. Zmieniły się niektóre zasady wnoszenia opłat, jak i ich wysokość.

Dotychczas opłata w sprawach o prawa majątkowe wynosiła 5% wartości przedmiotu sporu (wartości przedmiotu zaskarżenia). Kwota ta nie mogła być niższa niż 30 złotych i nie wyższa niż 100.000 złotych. Obecnie opłata maksymalna została podniesiona do kwoty 200.000 złotych.

W przypadku spraw o prawa niemajątkowe, opłata ta nie mogła być wyższa niż 5.000 zł, zaś próg ten został podniesiony do kwoty 10.000 zł.

W przypadku spraw rozpoznawanych w trybie uproszczonym (wartość przedmiotu sporu poniżej 20.000 zł) podwyższone zostały opłaty stałe ustalane według wartości przedmiotu sporu (art. 13 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Wprowadzono w art. 26a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłatę stałą 300 zł od pozwu m.in. w sprawach o:
1) ochronę praw autorskich i praw pokrewnych, w tym znaków towarowych, oraz ochronę innych praw na dobrach niematerialnych, w tym europejskich praw własności intelektualnej,
2) zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji

A także opłatę stałą w wysokości 200 zł m.in. od wniosków w sprawie zabezpieczenia dowodów w sprawach z zakresu prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej.

Wprowadzono również opłatę stałą w wysokości 100 zł od każdej osoby wezwanej na świadka, biegłego lub stronę, jeżeli wniosek ten został złożony po zatwierdzeniu plany rozprawy.

Podwyższeniu uległy również opłaty za wydanie przez sąd kopii dokumentu (20 zł za każde 20 stron rozpoczętej kopii), wydanie na podstawie akt m.in. odpisu orzeczenia ze stwierdzeniem prawomocności lub wykonalności (20 zł za każde rozpoczęte 10 stron wydanego dokumentu) oraz zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku z przebiegu posiedzenia (20 zł za każdy wydany nośnik).

Warto wspomnieć, że zmiany w zakresie kosztów sądowych w sprawach cywilnych weszły w życie z dniem 21 sierpnia 2019 roku i mają zastosowanie również do wszczętych przed tym dniem postępowań.

 

Co dalej?

 

Nowelizacja KPC wprowadziła szereg zmian w obowiązujących przepisach. Zaczynając od zmian we właściwości sądów, wprowadzenie posiedzenia przygotowawczego i sporządzania planu rozprawy, zmiany w postępowaniu dowodowym, sposobach składania środków zaskarżenia oraz zmianach wysokości opłat. Sam projekt od pierwszych chwil jego publikacji budził szereg skrajnych emocji od wyrazu sprzeciwu wobec podwyższenia kosztów sądowych, po pochwałę pomysłu powrotu do postępowań gospodarczych. Jednak na ocenę czy nowelizacja spełni oczekiwania w postaci przyspieszenia postępowania sądowego będziemy musieli trochę poczekać.

 

*****

Photo by Patrick Tomasso on Unsplash