Utwór pracowniczy, czyli prawa autorskie pracownika - Twórca w prawie

Zatrudniasz pracownika? Jesteś kreatywnym na etacie? Sprawdź czym jest utwór pracowniczy, aby prawidłowo zadbać o swoje prawa – bez względu na to, po której stronie jesteś. Utwór pracowniczy to instytucja prawa autorskiego, która przewiduje automatyczne nabycie autorskich praw majątkowych przez pracodawcę do utworu stworzonego przez swojego pracownika. Pod kilkoma warunkami, o których przeczytasz we wpisie.

Kiedy powstanie utwór pracowniczy?

Utwór pracowniczy powstanie, gdy zostaną spełnione jednocześnie dwie przesłanki, tj. gdy osoba, która stworzyła utwór:

jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę,
utwór powstał w związku z wykonywaniem przez tą osobę jej obowiązków pracowniczych.

A teraz trochę szczegółów, bo przesłanki te zawsze budzą dużo wątpliwości.

Utwór pracowniczy, a więc wyłącznie w ramach umowy o pracę

Sprawa najważniejsza, utwór pracowniczy może stworzyć wyłącznie pracownik zatrudniony na umowie o pracę. Oznacza to, że osoba na umowie zlecenia, o dzieło czy współpracy (b2b) nie stworzy utworu pracowniczego. Do utworów tych osób nie będą miały zastosowania postanowienia prawa autorskiego, które przewidują domniemanie nabycia praw do takiego utworu przez pracodawcę.

A to z kolei oznacza, że kwestię praw autorskich do dzieł tych osób należy uregulować w umowie z nimi. Skorzystaj z informacji we wpisie „Licencja czy przeniesienie autorskich praw majątkowych”.

Obowiązki pracownika a utwór pracowniczy

Drugim ważnym elementem jest to, aby utwór powstał wyłącznie w związku wykonywaniem obowiązków pracowniczych pracownika. Jeżeli zatrudniasz na umowie o pracę grafika, do którego obowiązków należy tworzenie grafik do Twoich mediów społecznościowych, to będą one stanowiły utwory pracownicze. Warto zatem zadbać o to, aby wyraźnie określić obowiązki danej osobowy (albo w umowie o pracę albo w opisach obowiązków stanowisk w firmie).

A gdy pracodawca zleci temu samemu grafikowi zleci wykonanie fotorelacji z firmowego wydarzenia? Albo przygotowanie serii wpisów na blogu firmowym? Nie będą to utwory pracownicze. Jeżeli pracodawca będzie chciał nabyć do nich prawa, to strony powinny to odrębnie uregulować.

Warto mieć przy tym na względzie, aby w umowie o pracę z pracownikiem wskazać, że obowiązki pracownika obejmują wykonywanie utworów, choć nie trzeba wskazywać wprost, jakie to mają być utwory, tj. czy zdjęcia, raporty czy inne dokumenty. Dopiero w razie nałożenia takiego obowiązku na pracownika, będzie można zastosować domniemanie z art. 12 ust. 1 ustawy prawo autorskie i prawa pokrewne, co podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 3 lipca 2009 r. (sygn. akt III SA/Wa 34/09).

Co nie ma wpływu na stworzenie utworu pracowniczego?

Niektóre sytuacje mogą utrudniać ocenę czy w danej sytuacji doszło do powstania utworu pracowniczego. Przykład?

Pracownik po pracy stworzył na swój użytek interesujące grafiki. Albo rozwijał swoje twórcze pasje w zakresie szydełkowania w godzinach pracy. A może pisał powieść na sprzęcie służbowym. Czy mowa tu o utworze pracowniczym?

Odpowiedź brzmi NIE. W żadnym z tych przypadków nie mamy do czynienia z utworem pracowniczym, jeżeli nie powstały w związku z obowiązkami pracownika. Również w przypadku, gdy pracownik wykorzystał jakieś zasoby pracodawcy.

Utwór pracowniczy a prawa autorskie pracownika

Z czym wiąże się dla Ciebie fakt, że Ty (jako kreatywny na etacie) albo Twój pracownik stworzył utwór pracowniczy? W takiej sytuacji pracodawca automatycznie nabywa autorskie prawa majątkowe do tego utworu, w określonym zakresie.

Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
Art. 12 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Pracodawca może korzystać z utworów pracowniczych, ale w ograniczony sposób. Granice korzystania określa cel umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Jeżeli jesteś pracodawcą i zależy Ci na swobodzie korzystania z utworów swoich pracowników, zawrzyj w umowie z nimi odpowiednie postanowienia dotyczące przeniesienia praw autorskich. Wskaż również sposoby, w jakie będziesz wykorzystywać utwory (pola eksploatacji).

Pamiętaj, że domniemanie nabycia praw autorskich przez pracodawcę nie dotyczy w żaden sposób autorskich praw osobistych. Oznacza to, że pracodawca musi respektować wszystkie prawa osobiste twórcy, w tym wskazywać go jako twórcę. Jeżeli strony chcą w tym zakresie wprowadzić jakieś inne zasady, muszą to wyraźnie określić w umowie.

Kiedy pracodawca nabywa prawa do utworu pracowniczego?

Pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu pracowniczego z chwilą przyjęcia utworu. Jest to oświadczenie woli pracodawcy, że akceptuje dane dzieło i jest zgodne z ustaleniami stron. Pracodawca nie zgłasza więc żadnych uwag do prawidłowości jego wykonania. Co ważne, przyjęcie utworu nie musi mieć formy pisma czy innej informacji wyrażającej wprost akceptację. O przyjęciu utworu może świadczyć działanie pracodawcy, np. publikacja w mediach społecznościowych grafik, które przygotował zatrudniony w tym celu grafik.

Sposób przyjęcia dzieła można określić w treści umowy o pracę. Dzięki temu unikniecie niepewności czy utwór został zaakceptowany czy nie.

A co gdy pracodawca uważa, że utwór wymaga poprawek lub nie przyjmuje utworu?

W takim wypadku należy poinformować o tym pracownika o konieczności wprowadzenia odpowiednich zmian lub o przyczynie nieprzyjęcia utworu. Pracodawca ma na to jednak maksymalnie 6 miesięcy!

Prawo autorskie przewiduje, że:

jeżeli pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą określić inny termin w umowie.
Art. 13 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Jeżeli jesteś pracodawcą a utwór, który otrzymałaś/eś, w Twojej ocenie wymaga zmian, poinformuj o tym drugą stronę jak najszybciej. Jeżeli pracownik nie otrzyma od Ciebie żadnej informacji w ciągu 6 miesięcy, przyjmuje się, że pracownik prawidłowo wykonał swoje zadanie, a Ty nie możesz domagać się wprowadzenia poprawek.

Pracodawca ma obowiązek rozpowszechnienia utworu, bo utraci prawa

Z utworem pracowniczym jest związany ważny obowiązek pracodawcy. Pracodawca jest zobowiązany do rozpoczęcia rozpowszechniania utworu pracowniczego w czasie dwóch lat od przyjęcia utworu.

Rozpowszechnianie polega na udostępnieniu danego dzieła publicznie. Może nastąpić to między innymi poprzez zamieszczenie go w Internecie czy opublikowanie w formie drukowanej.

Jeżeli pracodawca w tym okresie nie rozpowszechni utworu pracowniczego, pracownik będzie mógł na piśmie wyznaczyć pracodawcy odpowiedni termin na takie działanie. Jeżeli upłynie on bezskutecznie, tzn. pracodawca nadal nie rozpowszechni utworu, to wszystkie autorskie prawa majątkowe wrócą do pracownika.

W umowie o pracę strony mogą zmienić termin, w którym pracodawca jest zobowiązany do rozpowszechnienia utworu pracowniczego.

Prawa autorskie pracownika po zakończeniu umowy o pracę

Zakończenie umowy o pracę nie wpływa żaden sposób na kwestię praw autorskich do utworu pracowniczego. Nie ma znaczenia czy umowa została wypowiedziana przez jedną ze stron, rozwiązana za porozumieniem stron czy też upłynął czas, na jaki była zawarta. Autorskie prawa majątkowe w określonym zakresie przysługują pracodawcy. Chyba że nie będzie on rozpowszechniał utworu, o czym napisałam powyżej.