Pałac Kultury i Nauki w spocie na 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości

Kilka dni temu obchodziliśmy 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości. Z tej okazji Polska Fundacja Narodowa opublikowała spot z udziałem Mela Gibsona. Internauci szybko jednak zwrócili uwagę, że z ujęcia pokazującego panoramę Warszawy usunięto Pałac Kultury i Nauki.

Panorama Warszawy bez Pałacu Kultury i Nauki

Biuro prasowe Polskiej Fundacji Narodowej w odpowiedzi przekazanej portalowi Wirtualnemedia.pl wyjaśniło:

Pragniemy wyjaśnić, że fakt usunięcia w jednym z ujęć Pałacu Kultury i Nauki to nie efekt naszej wizji artystycznej ale skutek praw autorskich, które chronią wizerunek samego pałacu. Jednocześnie zwracamy się do Państwa z prośbą, o nieodwracalnie uwagi od wzniosłej atmosfery Święta 100-lecia odzyskania przez Polskie niepodległości oraz pozytywnego wydźwięku okolicznościowego spotu.

Na stronie internetowej Pałacu Kultury i Nauki możemy znaleźć następującą informację dotyczącą wykorzystania wizerunku budynku:

Zarząd Pałacu Kultury i Nauki sp. z o.o. informuje, że na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. (tekst jednolity Dz. U. 2003 r. Nr 153 poz. 1503), ustawy Prawo własności przemysłowej z dnia 30 czerwca 2000 r. (tekst jednolity: Dz. U. 2003 r. Nr 119 poz. 1117), ustawy Prawo autorskie z dnia 4 lutego 1994 r. (tekst jednolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90 poz. 631) oraz Kodeksu Cywilnego przysługują mu wyłączne prawa do znaku towarowego, jakim jest wizerunek Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, jak też symbole graficzne i przestrzenne oraz zdjęcia nawiązujące do niego. Wszelkie formy, sposoby jego wykorzystania wymagają pisemnej zgody zarządcy obiektu. Wyjątek stanowią ujęcia obiektu sporządzone dla celów prywatnych, nie zaś dla celów komercyjnych czy zawodowych. Wszystkie wnioski dotyczące wykorzystania wizerunku PKiN rozpatrywane są indywidualnie (…).

Zastanówmy się zatem czy powyższe zastrzeżenia mają uzasadnienie prawne w przypadku spotu.

Wizerunek Pałacu Kultury i Nauki

Warto zauważyć, iż błędne jest posługiwanie się w niniejszej sprawie określeniem „wizerunek” Pałacu Kultury i Nauki. Art. 81 ust. 1 zdanie 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, że

Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej.

Oznacza to, że prawo polskie przewiduje ochronę wizerunku osoby fizycznej, a nie zaś rzeczy. W przypadku Pałacu Kultury i Nauki, jak i innych budynków, nie możemy zatem mówić o wizerunku w sensie prawnym.

Prawo Panoramy

Istotne znaczenie w niniejszej sprawie ma funkcjonujące w prawie europejskim, a więc również w Polsce, prawo panoramy. Odnajdziemy je w art. 33 pkt 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

Wolno rozpowszechniać:

1. utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku;

Celem prawa panoramy jest umożliwienie fotografowania lub filmowania obiektów znajdujących się w przestrzeni publicznej i wykorzystania (również komercyjnego) tychże materiałów bez konieczności uzyskiwania zgody twórców tych dzieł. Jest ono jednym z przykładów dozwolonego użytku publicznego przewidzianego przez prawo.

Wobec powyższego należy uznać, że twórcy spotu byli uprawnieni do sfilmowania panoramy Warszawy z uwzględnieniem Pałacu Kultury i Nauki.

Pałac Kultury i Nauki jako znak towarowy

Warto wskazać, że zarówno widok jak i nazwa Pałacu Kultury i Nauki stanowią zarejestrowane znaki towarowe w rozumieniu ustawy Prawo własności przemysłowej. Prawa do nich przysługują Zarządowi Pałacu Kultury i Nauki.

Zgodnie art. 120 ust. 1 ustawy Prawo własności przemysłowej:

Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.

Znaki towarowe są oznaczeniami stosowanymi w handlu, a służącymi do identyfikacji produktów i/lub usług konkretnego przedsiębiorcy. Jednak samo posiadanie praw do zarejestrowanego znaku towarowego nie daje podmiotowi uprawnionemu monopolu na każde możliwe wykorzystanie danego oznaczenia. Zapewnia ono jedynie ochronę przed jego wykorzystaniem w zakresie zgłoszonych klas towarów i usług.

Wobec tego wydaje się być słusznym pogląd, że ujęcie w spocie Pałacu Kultury i Nauki nie spowodowałoby naruszenia praw do znaku towarowego.

Prawo własności i nieuczciwa konkurencja a Pałac Kultury i Nauki

Zarząd Pałacu Kultury i Nauki w swoim oświadczeniu powołuje się również na przysługujące mu prawa na gruncie dwóch ustaw: Kodeksu cywilnego oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

W przypadku kodeksu cywilnego pod uwagę należałoby wziąć przepisy dotyczące własności. Zgodnie z art. 140 kodeksu cywilnego:

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy.

Z tego przepisu wywodzone są uprawnienia do zakazania przez właściciela osobom trzecim fotografowania obiektu lub przedmiotu należącego do niego i komercyjnego wykorzystania takich ujęć. W tym przypadku należałoby jednak rozważyć czy spot Polskiej Fundacji Narodowej może być uznane za komercyjne wykorzystanie.

Według zaś art. 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej oraz prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym.

Bez wdawania się w szczegółowe omówienie powyższych przypadków czynów nieuczciwej konkurencji, zdaje się być jasne, że przedstawienie w spocie Pałacu kultury i Nauki trudno byłoby zaklasyfikować jako jeden z nich. Warto przy tym wskazać, że wykorzystanie znaku towarowego Pałacu Kultury i Nauki w wielu przypadkach może być jednak sprzeczne z ustawą i każde takie wykorzystanie należałoby ocenić indywidualnie.

Czy wobec powyższego należy uznać za uzasadnione usunięcie Pałacu Kultury i Nauki z panoramy Warszawy w spocie z okazji 100-lecia odzyskania niepodległości? W mojej ocenie nie. Niezależnie jednak od tego z całego serca polecam jego obejrzenie. Pomimo szeregu powstałych wątpliwości prawnych, spot należy uznać za naprawdę dobrą i wartą uwagi produkcję.

*****

Photo by Alexey Topolyanskiy on Unsplash