Autorskie prawa majątkowe – jak długo trwa ochrona?

Jedną z podstawowych różnic pomiędzy autorskimi prawami majątkowymi a autorskimi prawami osobistymi jest czas trwania ochrony tychże praw. Dlaczego jest on taki ważny w przypadku autorskich praw majątkowych? Otóż po jego upływie utwory przechodzą do domeny publicznej. A to oznacza, że nie potrzebujesz zgody twórcy na ich wykorzystanie, a także nie musisz płacić wynagrodzenia z tego tytułu.

Autorskie prawa majątkowe w Polsce

Zarówno autorskie prawa osobiste, jak i autorskie prawa majątkowe, powstają z chwilą ustalenia utworu i trwają przez całe życie twórcy. Autorskie prawa osobiste są niezbywalne, a ich ochrona jest nieograniczona w czasie. Trwa zatem również po śmierci twórcy.

A jak jest w przypadku autorskich praw majątkowych?

W Polsce ochrona autorskich praw majątkowych wygasa po upływie 70 lat od śmierci twórcy. Przy utworach współautorskich okres ten liczymy od śmierci ostatniego ze współtwórców.

Dlaczego tak jest? Celem ograniczenia trwania autorskich praw majątkowych jest umożliwienie nieskrępowanego dostępu do dóbr kultury. Wygaśnięcie autorskich praw majątkowych nie oznacza, że nie musisz respektować autorskich praw osobistych twórcy. Musisz zatem zadbać m.in. o wskazanie jego autora utworu.

Więcej możesz przeczytać we wpisie Czym są autorskie prawa osobiste?

Jak długo trwa ochrona autorskich praw majątkowych?

Czasem jednak sposób obliczenia 70-letniego okresu ochrony autorskich praw majątkowych jest skomplikowany.

• jeżeli twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość.
• gdy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca (utwory pracownicze) – 70 lat od daty jego rozpowszechnienia utworu lub od ustalenia utworu, gdy utwór nie został rozpowszechniony.
• utwór audiowizualny – 70 lat od śmierci najpóźniej zmarłej spośród – reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do tegoż utworu.
• utwór słowno-muzyczny – jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego – od śmierci później zmarłej z wymienionych osób tj. autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.

Prawo autorskie przewiduje możliwość powstania utworów zależnych. W takim przypadku okres ochrony autorskich praw majątkowych biegnie odrębnie dla utworu pierwotnego, jak i dla utworu zależnego.

Na co jeszcze zwrócić uwagę?

Zasada wskazująca, że ochrona wygasa po upływie 70 lat ma jeden mały haczyk. Okresu tego nie liczymy od faktycznej daty śmierci twórcy lub rozpowszechnienia utworu, czyli od daty dziennej. Okres ten liczymy w pełnych latach następujących po roku, w którym nastąpiło jedno z ww. zdarzeń.

W przypadku utworów, których twórca umarł 30 czerwca 1995 roku, to 70 lat liczymy od 1 stycznia 1996 roku.

Czy było tak zawsze?

Ochrona autorskich praw majątkowych w Polsce początkowo, na mocy ustawy z 1952 roku wynosił 20 lat od śmieci twórcy. Na mocy ustawy z 1 stycznia 1976 roku wydłużono ten okres do 25 lat. Na mocy obecnie obowiązującej ustawy z dnia 4.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych okres ochrony wynosił 50 lat. Od dnia 22 lipca 2000 roku obowiązuje 70 letni okres ochrony autorskich praw majątkowych po śmierci twórcy.

Przez te zmiany okres trwania ochrony nie zawsze jest prosty do ustalenia.

Przepisy ustawy stosuje się do utworów:
1)          ustalonych po raz pierwszy po jej wejściu w życie;
2)          do których prawa autorskie według przepisów dotychczasowych nie wygasły;
3)          do których prawa autorskie według przepisów dotychczasowych wygasły, a które według niniejszej ustawy korzystają nadal z ochrony (z wyłączeniem okresu między wygaśnięciem ochrony według ustawy dotychczasowej i wejściem w życie niniejszej ustawy).
Art. 124 ustawy o prawie autorskim i prawie pokrewnych

Autorskie prawa majątkowe w Europie i na świecie

Jedną z cech prawa autorskiego jest zasada terytorializmu. Zgodnie z nią, ochrona prawno-autorska w każdym kraju jest niezależna od ochrony przyznanej w innym kraju. Oznacza to, że każde państwo może samodzielnie ustalać czas, po upływie którego autorskie prawa majątkowe wygasają.

W krajach Unii Europejskiej ochrona autorskich praw majątkowych wynosi 70 lat od śmierci twórcy.

Ciekawym przykładem jest w tym zakresie Francja. Zgodnie z prawodawstwem francuskim – Code de la propriété intellectuelle (art. L123-10) – ochrona autorskich praw majątkowych twórców, którzy polegli walcząc za Francję w czasie I i II Wojny Światowej została przedłużona o dodatkowe 30 lat [1].

W 2019 roku konwencję berneńską podpisało 177 państw na całym świecie. W krajach tych nie należących do UE, minimalny okres ochrony autorskich praw majątkowych wynosi 50 lat po śmierci twórcy.

Domena publiczna

Utwory, do których autorskie prawa majątkowe wygasły przechodzą do tzw. domeny publicznej. Czym jest domena publiczna i jak z niej korzystać możesz przeczytać we wpisie pt. „Domena publiczna – proste korzystanie z dóbr kultury”.

*****

Serdecznie polecam Ci korzystanie z zasobów domeny publicznej. Jeżeli nie jesteś pewien czy autorskie prawa majątkowe od utworu wygasły, to zapraszam do kontaktu z kancelarią.

*****

Daj znać czy ten artykuł był dla Ciebie przydatny. Jeżeli tak to udostępnij go dalej ?

*****

Photo by NeONBRAND on Unsplash

*****

[1] Code de la propriété intellectuelle Article L123-10 – https://www.legifrance.gouv.fr/codes/id/LEGIARTI000006278937/1995-07-01/ [dostęp: 7.01.2021 r.]