Utwór inspirowany, czyli efekt natchnienia

Sztuka od zawsze miała inspirować. Wywierać wpływ na odbiorców. Czasem szokować, czasem wzruszać. Skłaniać do refleksji. Dawać impuls do powstania kolejnych dzieł. Takie utwory w prawie autorskim nazywamy utworami inspirowanymi.

Utwór inspirowany

W przepisach nie znajdziemy definicji utworu inspirowanego. Intuicyjnie pewnie jednak czujesz, że inspiracja oznacza jakiegoś rodzaju emocjonalny odbiór dzieła, który na nas wpływa i inicjuje jakieś działania. Utwory powstałe pod wpływem tego twórczego natchnienia to właśnie utwory inspirowane.

Warunkiem powstania utworu inspirowanego jest zatem istnienie tzw. utworu pierwotnego. Utworu, który został stworzony przez inną osobę wcześniej. I którego oddziaływanie stoi u podstaw powstania utworu inspirowanego.

Więcej informacji o tym, czym jest utwór przeczytasz we wpisie pt. utwór w prawie autorskim.

Do stworzenia utworu inspirowanego i jego rozpowszechniania, np. poprzez opublikowanie go w Internecie, nie potrzebujesz zgody autora utworu pierwotnego.

Związek pomiędzy utworem inspirowanym a pierwotnym

Utwór inspirowany przejmuje pewne elementy niechronione prawem autorskim z utworu pierwotnego. Do takich elementów możemy zaliczyć pomysł, tematykę utworu, technikę wykonania czy styl.

W konsekwencji pomiędzy tymi dwoma utworami jest luźny, ale dostrzegalny związek.

Więcej o tym, dlaczego pomysł nie korzysta z ochrony prawnej przeczytasz we wpisie pt. ochrona prawna pomysłu.

Inspirację dla utworu inspirowanego mogą stanowić dzieła z różnych dziedzin sztuki. Przykładowo utwór literacki może być inspiracją do powstania obrazu czy filmu. Mogą to być jednak również utwory z tej samej dziedziny, np. obraz może być również inspiracją dla powstania innego obrazu.

W przypadku gdy przy tworzeniu dzieła inspirujemy się innym utworem, warto rozważyć, jakie elementy utworu pierwotnego znajdują się w Twoim utworze i czy podlegają one ochronie.

Utwór inspirowany musi również spełniać kryteria utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Efekt końcowy musi stanowić przejaw Twojej twórczej działalności.

Gdy Twój wkład twórczy będzie zbyt mały lub przejmiesz z utworu pierwotnego elementy chronione prawem autorskim, możesz naruszyć prawa autorskie autora utworu pierwotnego. W szczególności będzie mógł on zarzucić Ci popełnienie plagiatu.

Inspirujące Panny z Awinionu

Przykładem, który dobrze ilustruje wpływ inspiracji jest obraz Pabla Picassa Les Demoiselles d’Avignon (Panny z Awinionu).

Pablo Picasso, Panny z Awinionu, 1907

Najbardziej wpływowym dziełem sztuki ostatnich 100 lat [1] zainspirował się m.in. fotograf Jaimie Warren (Autoportret,  oraz malarz Robert Colesscota (Les Demoiselles d’Alabama).

Jaimie Warren, Autoporter
źródło: https://www.dontyoufeelbetter.com/art-history-series-1

Robert Colesscota, Les Demoiselles d’Alabama,
źródło: http://figuringhistory.site.seattleartmuseum.org/robert-colescott/les-demoiselles-dalabama-vestidas/

Po analizie powyższych dzieł, można śmiało stwierdzić co je łączy. Jest to kompozycja utworu, czyli ustawienie kobiet względem siebie i względem odbiorcy. Jednocześnie każdy z nich ma swój niepowtarzalny charakter, obrazujący wkład twórczy każdego artysty. Powstałe utwory sprawiają wrażenie podobnych, ale jednak innych. Jednocześnie inspiracje bezsprzecznie przywodzą na myśl obraz Pabla Picassa.

Spory o utwory inspirowane

Ustalenie granic pomiędzy utworem inspirowanym a utworem pierwotnym jest trudne i niejednokrotnie wywołuje wiele wątpliwości. Nie mamy w tym zakresie żadnych wytycznych zawartych w przepisach.

Gdy spór trafi do sądu, sędzia rozpoczyna od ustalenia, jakie elementy zostały zaczerpnięte z utworu pierwotnego i wykorzystane w utworze inspirowanym.  Następnie ustala czy były to elementy o charakterze twórczym, a więc objęte ochroną prawnoautorską czy też nie. Na kolejnym etapie ocenia jaką rolę przejęte elementy pełnią w całym nowopowstałym utworze. W szczególności czy mają one charakter dominujący w utworze inspirowanym.

W wyniku tych ustaleń sąd podejmuje decyzję, czy dany utwór stanowi utwór inspirowany. Jeżeli nie, to uzna, że utwór powstał z naruszeniem praw autorskich autora utworu pierwotnego.

Często prawidłowe rozwiązanie sprawy wymaga tzw. wiadomości specjalnych. Sądy korzystają z opinii biegłego z danego zakresu, np. z malarstwa, literatury czy fotografii, aby ustalić powyższe kwestie.

Plagiat czy inspiracja?

Media ciągle donoszą o sporach związanych z możliwym plagiatem. Najczęściej doniesienia te dotyczą branży muzycznej. Z uwagi na częste trudności w ustaleniu granic pomiędzy utworem inspirowanym a utworem pierwotnym, wiele sporów kończy się ugodą pomiędzy stronami.

Przykładem jest spór, w którym Huey Lewis (utwór I Want A New Drug) oskarżył Raya Parkera Jr. (utwór Ghostbusters) o plagiat czy roszczenia Martina Harringtona i Thomasa Leonarda (utwór Amazing) przeciwko Edowi Sheeranowi (utwór Photograph).

Spodobał Ci się artykuł? Udostępnij go innym!

[1] https://www.newsweek.com/which-most-influential-work-art-last-100-years-102269

Photo by Yannis Papanastasopoulos on Unsplash